Stołpiec mało znany

Do tej pory ustaliłem – pisze Czytelnik – że nazwisko moje Stołpiec nie jest zbyt popularne i że są dwa źródła jego pochodzenia. Jedno, że jest pochodzenia niemieckiego i prawdopodobnie szlacheckie, a drugie, że białoruskie i chłopskie.

Jak podają źródła, nazwisko Pańskie jest pochodzenia wschodniosłowiańskiego i pobrzmiewa w nim słowo stołp, czyli słup. Co ciekawe, słowo to znajdujemy też u Kaszubów, gdzie stołpem nazywano pal, którym umacniano brzeg rzeki.
Było też na Kresach (dziś Białoruś) miasto Stołpce, uwiecznione przez Melchiora Wańkowicza (Od Stołpców po Kair), gdzie mieściła się ostatnia stacja kolejowa przed przedwojenną granicą polsko-radziecką. W herbarzach nazwiska nie znalazłem, ale może jakieś własne śledztwo genealogiczne doprowadzi do korzeni rodu? W zasobie PESEL znajdujemy ledwie 40 nazwisk współcześnie używanych.

Ran, rano, raniec...

Według zapamiętanej opinii mojego stryja Aleksandra Ranieckiego – pisze Czytelnik – nazwisko to pochodzi od wsi Ranie, gdzieś na Podlasiu. Inne informacje wywodzą to nazwisko od rańca, jak nazywano niegdyś żołnierski plecak? Są też opinie, że dawniej nazywaliśmy się Raniccy, ale przodkowie zmienili nazwisko na Raniecki…

Prof. Kazimierz Rymut wywodzi etymologię Pańskiego nazwiska od nazwy miejscowej w Małopolsce – Renice. To ona miała dać początek nazwiskom takim, jak Ranicki, Renicki, Raniecki. Inni badacze z kolei wskazują, że możliwe jest pochodzenie tego nazwiska od niemieckich form Rinc, Rintz, Rync (E. Breza).
Tak, ma Pan rację, być może u początków nazwiska legło zapożyczone z języka rosyjskiego słowo raniec (tornister), ale równie dobrze mogła to być stara forma rodzimego rzeczownika rano – ranie, do dziś funkcjonująca jako zaranie, (gwiazda) zaranna. Jest wreszcie w języku polskim postać apelatywna, pospolita, czyli rzeczownik ran/rany, oznaczający człowieka rannego, skaleczonego, owrzodzonego. Ranem w staropolszczyźnie określano siniaka (L. Tomczak). Tropów jest więc kilka, warto by zatem oddać się badaniom genealogicznym, które sprawę przesądziłyby definitywnie. Obecnie w Polsce nazwiska tego używa 63 rodaków.

Radziwonik

Nazwisko to nie pozwala na ustalenie jednoznacznego tropu etymologicznego. Może pochodzić od litewskiej nazwy osobowej Radvilas, wywodzącej się od czasowników rāsti (znaleźć) i viltis (ufać, mieć nadzieję). Ale równie dobrze może pochodzić od radivila, czyli znajdy. Prawdopodobny jest też ślad odimienny, od imion Radosław, Radomir. Może też od rad ‘zadowolony’, rada, radzić? W zasobie znajdujemy jedynie 51 takich nazwisk.

Za lasem

Zagozda to nazwisko powstałe ze złożenia przyimka za- z rzeczownikiem gozd – las, gaj. Zatem zagozda to ktoś mieszkający za lasem. Ale w gwarze istniało słowo zagostka (w języku rosyjskim – zagozdka) oznaczające „kołek żelazny lub drewniany wtykany w końce osi, by z nich koła nie pospadały”. W zasobie PESEL mamy 771 takich nazwisk.

Ten, który szybko biega?

Sztybor jest nazwiskiem o rodowodzie niemieckim, bezpośrednio wywodzi się od nazwy osobowej Stieber, ta zaś od średniowiecznego stieben, co znaczyło ‘szybko biegać, wzniecać kurz’. W użyciu jest 80 takich nazwisk. Stieberów jest 60.

Od Artemidy

Nazwisko Artiuch wyróżnia się bardzo piękną, oryginalną proweniencją, bo wywodzi się od imion Artemi, Artemij, używanych od czasów średniowiecza na Kresach Wschodnich. Imię to (w obu formach) pochodzi od greckiego imienia Arthémios, a to od greckiej bogini łowów i przyrody Artemis, czyli Artemidy. W zasobie 51 nazwisk Artiuch.

Augustus i potomkowie

Nazwisk od łacińskiego przydomka Augustus jest około 60. Imiona są 2: August i Augustyn, przy czym to drugie było i jest o wiele popularniejsze. Nic więc dziwnego, że nazwiska od podstawy Augustyn są powszechniejsze. Najczęściej występuje forma Augustyniak (ponad 14 tys. użytkowników), następnie Augustyn (ponad 7 tys.) i Augustynowicz (ok. 3 tys.). Potem jest forma Augustowski – od nazwy miejscowej Augustów (a ta od króla Zygmunta Augusta).
Na 7. miejscu mamy znane od połowy XIV wieku nazwisko August (nosi je ok. 350 osób).

Święty, boski, uświęcony?

Augustajtys, Augustajtis to litewskiego pochodzenia nazwiska od imienia August. To zaś pochodzi od łacińskiego przydomka Augustus, a ten następnie od przymiotnika augustus ‘święty, boski, uświęcony’. W Polsce nazwisko to notowane jest już w XIV stuleciu, tu zaś mamy do czynienia z formą używaną na ziemiach litewskich. Znajdujemy 48 nazwisk Augustajtys i 15 Augustajtis, przy czym zdecydowana większość Polaków o tej godności mieszka na Suwalszczyźnie.

Czteroosobowe nazwiska

Nazywam się Żagałkowicz – pisze Czytelnik, zaznaczając, że jest jedną z czterech osób o tym nazwisku. Ciekawi mnie – pisze następnie – czy w Polsce są inne nazwiska tak rzadkie. 

Nazwisko pochodzi od nazwy piły do drewna, czyli żagi. Niewątpliwie któryś z Pańskich przodków trudnił się w lesie ścinaniem drzew, a może piły takie wytwarzał. Nazwiska rzadkie, noszone przez kilka, kilkanaście osób zdecydowanie przeważają wśród nazwisk Polaków, np. nazwisk, które noszą tylko 4 osoby jest około 13 tysięcy.

Nita od nity

Rzeczownik nita, od którego pochodzi jedno z polskich nazwisk, funkcjonował w dawnej polszczyźnie przynajmniej w pięciu znaczeniach: 1. Ćwiek łączący metale. 2. Cyna do lutowania. 3. Blaszka złota albo srebrna. 4. Nica. 5. Nici kręcone (w gwarze) (podaję za Słownikiem odapelatywnych nazwisk Polaków Lucyny Tomczyk)”. W Słowniku języka polskiego (wyd. 2 z 1857 r.) Samuela Bogumiła Lindego znajdujemy też odniesienie  do niemieckiego słowa der Nietnagel, czyli ‘gwoźdź, który u drugiego końca się zanituje’. Nitabla to inaczej ‘gruby gwóźdź’, albo ‘ćwiek’. Linde nie wymienia wyrazu nita. W gwarze istniał też czasownik nitować w znaczeniu ‘wymiotować’.
Dziś nazwisko Nita nosi 2064 Polaków.

Od buby

Warto wiedzieć, że oprócz poprzednio opisanych nazwisk, jest jeszcze kilka takich, które powstały od rzeczownika buba, który miał kilka znaczeń. Nazywano nim na przykład „głupiego człowieka, co to gada i gada, a bieda go wyrozumieć” (jak podaje Jan Karłowicz w Słowniku gwar polskich).
Są więc m.in. Bubas (XVIII-wieczna forma, w zasobie 106 nazwisk), Bubka (214), Bubacz (450), Bubiak (212). I oczywiście Buba (496).

Bublas i Bubak

Bublas – nazwisko pochodzi od staropolskiego słowa buba, oznaczającego ‘straszydło, wesz, jagodę’, albo ‘gadającego bez składu, głupca’. Bubak (jest również takie nazwisko) to inaczej ‘strach’. W zasobie polskich nazwisk współcześnie używanych jest takich nazwisk tylko 12 (nazwisk Bubak – 939).

Sołtys

Mam dość nietypowe nazwisko Schultis – pisze pani Anna – pochodzenie jego jest najprawdopodobniej litewskie, bo kończy się na „tis” (chociaż rodzina moja pochodzi z Rzeszowa). Mam nadzieję, że uda się Panu ustalić coś więcej.

Nazwisko to, choć pisane z niemiecka, wywodzi się od XVII-wiecznego słowa sołtys (albo szołtys), czyli przedstawiciela wiejskiej administracji. Tak właśnie, mimo że ma Pani rację, wskazując litewski sufiks -tis (ale także: -ajtis, -ojć). Ale i sołtys pochodzi z języka niemieckiego (schulte). Warto by zerknąć do jakiś rodowych papierów, gdzie być może znajdzie się odpowiedź, kiedy nazwisko zyskało zapis niemiecki, wszak Rzeszowszczyzna to niegdyś ziemie zaboru austriackiego. Tylko 11 takich nazwisk odnotowuje współczesny zasób.

Wąs, Wąsów...

Nazwisko Wąsowski ma bardzo stary, sięgający ostatnich lat XIV wieku rodowód. Związane jest z nazwami miejscowymi Wąsów, Wąsowo, należącymi do szlachty, a pierwotnie oznaczało kogoś, kto pochodzi z takiej miejscowości. Nazwy miejscowe z kolei pochodzą od nazwy osobowej Wąs, a ta oczywiście od wąsa, czyli zarostu. Nazwisko znajdujemy w herbarzach i są Wąsowscy herbów Łada, Nałęcz i Topór. We współczesnym użyciu ok. 4285 nazwisk.

Od szopy czy od wierzchu?

Nazwisko Wirkus, które nosi około 1490 Polaków, to dość czytelny germanizm, gdyż wirkusem nazywano szopę na narzędzia rolnicze (niemieckie Wirkhus). Ale warto pamiętać o gwarowych formach słowa wierzch, notowanych jako wyrch, wirch, wirk, bo mogły one przynajmniej w niektórych wypadkach stać się podstawą tego nazwiska.

Tatarskie nazwiska Polaków

Zgodnie z zapowiedzią lista współcześnie znanych nazwisk Polaków, które pochodzą od wyrazów pospolitych wywodzących się z języków tatarskiego i tureckiego (podaję orientacyjną liczbę użytkowników): Bachmat 63, Baczmaga 68, Bałyk 71, Barycz 92, Basałyk 12, Basza 92, Baszłykiewicz 15, Bechter 2, Bisurman 0, Buhaj 55, Bukłak 1, Burdziuk 153, Cuła 4, Czabaj 286, Jarczak 966, Kołczan 3, Masłok 2, Murza 255, Sajdak 3131, Sakał(a) 54, Surma 6430, Szaraj 74, Szater(s) 10, Telej 196, Ułan 158, Watman 10.

Od tatarskich słów do tatarskich nazwisk

Trwała obecność leksyki tatarskiej i tureckiej w zasobie dzisiejszych nazwisk polskich jest faktem, przypomnijmy więc (za prof. Zenonem Klemensiewiczem, „Historia języka polskiego”, Warszawa 1974) nieco słów z tego kręgu językowego, które weszły do polszczyzny i pozostały w nim (lub pozostawały przez jakiś czas) także w  postaci nazwisk. Bachmat (koń tatarski), baczmaga (obuwie), bałyk (ryba), barycz (targowisko), basza (turecki dygnitarz), baszłyk (czapka, kaptur), bechter (pancerz), bisurman (muzułmanin), buhaj (byk), bukłak (drewniana butelka), cuła (szmata), czabaj (kontusz), jarczak (siodło tatarskie), murza (szlachcic tatarski), sakał (brodacz), szaraj ( pałac sułtana), sajdak (kołczan, pochwa na strzały), szater (namiot), telej (lekki ubiór), ułan (szlachcic tatarski), surma (rodzaj instrumentu), masłok (napój odurzający), watman (niższy urzędnik w majątku ziemskim).
W następnym tekście – o liczbie osób noszących takie nazwiska.

Orda

O nazwisko Orda pyta p. Aleksandra. Rzeczywiście, jego pochodzenie wskazuje wyraźnie na rodowód tatarski, bowiem właśnie tak nazywano obóz tatarski lub szerzej: państwo tatarskie. Pochodzi stąd liczna grupa nazwisk, typu: Ordan, Ordecha, Ordoszewski, Ordyniec, Ordziniak, Ordynka (jak nazywano szablę tatarską). W staropolszczyźnie ordą nazywano (wiadomo, za sprawą tatarską!) hordę, tłuszczę, zgraję, zaś pisarze tej doby chętnie używali przymiotnika ordyński właśnie w znaczeniu ‘tatarski’. „Straszne ojczyźnie ordyńskie kajdany” pisał Szymon Starowolski. Jak podaje „Mały słownik zaginionej polszczyzny” (Kraków 2006) ordą nazywano też jedną z kilkunastu odrębnie zorganizowanych wsi królewskich w ziemi halickiej i lwowskiej, zamieszkałych przez ludność służebną, zwaną ordyńcami lub kalannymi. W zasobie współczesnym spotykamy 339 nazwisk Orda.

Nazwiska Tatarów w statystyce

Rozwinięciem poprzedniego artykułu niech będą przykłady nazwisk herbowej szlachty tatarskiej (ale nie tylko) i częstość ich współczesnego występowania: Achmatowicz 14, Aziulewicz  8, Bołsunowski 6, Buczacki 74, Churamowicz 0, Iljasiewicz 7, Kirkor 40, Kryczyński 45, Łowczycki 13, Musielewicz 223, Połtorzycki 21, Safarewicz 62, Skinder 303, Smolski 474, Sulkiewicz 58.

Kirmuciowie z Kruszynian

Skąd się wzięło nazwisko Kirmuć? Z tego co wiem, osoby je noszące mieszkają głównie w województwie podlaskim.  Jeszcze kilkadziesiąt lat temu zamieszkiwali niemal wyłącznie wieś Kruszyniany położoną tuż przy granicy z Białorusią.
Piotr z Białegostoku

Na pierwszy rzut ucha i oka źródłosłów tego rzadkiego nazwiska (w zasobie występuje jedynie 48 razy) prowadzi ku XV-wiecznemu kiermaszowi (odpustowi).  To od tego rzeczownika pochodzą nazwiska takie, jak Kierma, Kiermuć, Kirma. Ale z drugiej strony podstawa kir- (kyr-)jest ewidentnie tatarska i oznacza liczebnik czterdzieści, co może potwierdzać, że godność ta, podobnie jak nasze stare Kruszyniany, naprawdę nosi w sobie przeszłość tatarską.

Szurgot w surducie

Surgota, rzadkie nazwisko, prawdopodobnie pochodzące od rzeczownika surgut, jak dawniej mawiano na surdut. Ale możliwe jest też inne wyjaśnienie, mianowicie od czasownika szurgać, szurgotać (szurać), od czego pochodzą nazwiska takie, jak: Surga, Surgot, Szurgot. W gwarze szurgot to oberwaniec.
W zasobie mamy 27 nazwisk Surgota.

Najkrótszy kij do pliszki

Plizga – tak nazywał się trzeci, najkrótszy kij używany w zabawie zwanej pliszka. Tak przynajmniej dowodzi Lucyna Tomczak w Słowniku odapelatywnych* nazwisk Polaków. Tę niejasną informację autorka zaczerpnęła ze „Słownika gwar polskich” Jana Karłowicza z 1906 roku („Do tej zabawy potrzebne są chłopcom trzy kije. Dwa mają po łokciu długości, a jeden najmniejszy wielkości piędzi”), co zapewne tłumaczy, że nie ma już nikogo, kto potrafiłby zasady tej gry wyjaśnić. W zasobie znajdujemy dziś 656 takich nazwisk.
* Tzn. pochodzących od wyrazów pospolitych.

Mozarscy

Nazwisko Mozarski wywodzi się ze średniowiecznej niemczyzny, w której kluczowe tu słowo moser oznaczało moździerz, lub też od słowa mozer, jak nazywano rodzaj bębna. W użyciu pozostaje tylko 7 takich nazwisk, głównie w Białostockiem. Są też noszone przez pojedyncze osoby nazwiska Mozerowski, Mozera, Mozar.

Od Izaaka do Izaka

Ciekawi mnie pochodzenie nazwiska Izak – pisze Czytelnik – pisanego przez „z” i jedno „a”, co jest przyczyną pomyłek w instytucjach wykorzystujących dane osobowe. Pierwsza myśl, jaka się nasuwa, to zasymilowane imię żydowskie. Czy jest trafna?

Tak, Izak to spolonizowane nazwisko pochodzące od starotestamentowego imienia Izaak (pisanego też w dawnej polszczyźnie Isak, Isaak, Hisak, Icak). I nie znajduję innych tropów, które odpowiedź moją zagęściłyby innymi podpowiedziami. W zasobie 338 nazwisk. Najwięcej Izaków mieszka w Warszawie, Stargardzie Szczecińskim i Tarnowie.

Od Jasza lub Jaszy

Zgłębiam tajemnice nazwiska Jasiorowski, pisze Czytelnik. Wszyscy ludzie noszący to nazwisko (a jest ich około 350 osób) wywodzą pochodzenie z południowego Mazowsza, z części zwanej Zapiliczem. Od czego je wywodzić? Co znaczyło?

Wbrew pozorom etymologia tego nazwiska nie należy do skomplikowanych. Wywodzi się bowiem ono od starych, męskich imion zaczynających się na Ja-, takich jak Jan, Jaczemir, Jaromir, które w zdrobnieniu lub w skróceniu używano w formach Jasza czy Jasz, a to prowadziło do kolejnych kombinacji słowotwórczych, m.in. do Jasiorowskiego. Od tych imion powstało zresztą bardzo wiele nazwisk. W użyciu, wg Rymuta, pozostaje 245 tych nazwisk.

Nazwisko Pastwa...

wywodzi się od staropolskiego słowa pastwa, oznaczającego ‘paszę, miejsce wypasu bydła i koni‘, a więc ‘pastwisko’. Stąd i dziś znany zwrot rzucony na pastwę losu. A. Brückner podaje te same znaczenia i przypomina stare psałterze, gdzie pastwić wcale nie oznaczało ‘dręczyć kogoś, męczyć’, ale… ‘karmić’. Pastwić się nad kimś było zapożyczeniem z niemieckiego (Sich weiden an…). Z kolei najnowszy słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia podaje, iż pastwa to także: ‘łup, żer, zdobycz, prawo wypasu’, zaś w przenośni: ‘rozkosz, przyjemność’. W zasobie istnieje 1668 nazwisk.

Krzywulicz

Pradziad był Tatarem krymskim, nazywał się Krzywulicz. Proszę o wyjaśnienie genezy tego nazwiska… – pisze Czytelnik z Gdyni.

Pewnie i był dziad Tatarem, ale nazwisko wskazuje na jego urzędową polonizację, bowiem godność ta pochodzi od przymiotnika krzywy (ukraińskie krywyj). Ceremonialną laskę biskupią – pastorał, zwano ze względu na jej wygięty kształt krzywułą. W zasobie spotykamy 64 takie nazwiska.

Horda horda?

Hordejuk to nazwisko z Kresów utworzone od rzeczownika horda, czyli ‘obóz tatarski, zgraja, tłum’. Może też od ukraińskiego przymiotnika hordy, czyli ‘domowy’. 473 nazwiska.
I rzeczywiście, najliczniej zamieszkują na pograniczu ukraińskim, zwłaszcza w Białej Podlaskiej, Parczewie i okolicach, a także na tzw. Ziemiach Odzyskanych.

Potomkowie Michała

Michnik to chyba najbardziej znane nazwisko pochodzące od imienia Michał. Notowane już od 1415 roku. Jeśli udało mi się dobrze policzyć, mamy co najmniej 575 nazwisk o takim źródłosłowie, a Michnik wcale nie jest najczęściej spotykane.
Najwięcej potomków Michała nosi nazwisko: Michalski (49771), Michalak (39850), Michalik (14003), Michałowski (13994), Michałek (7122), Michalczyk (6873), Michalec (2751), Michniewicz (2564), Michta (2472).

Nazwiska, które powstały od imion

Niedawno ukazała się moja książka pt. Nazwiska od imion. Opisałem tam ok. 3500 nazwisk, których źródłosłowem są imiona. Myliłby się jednak ten, kto by sądził, że jest ich tylko tyle. Z wiarygodnych wyliczeń wynika, że nazwiska od imion stanowią ok 25% wszystkich, co oznacza, że mamy ich w Polsce ok. 100 tys. Jak z tego wynika, gdybym chciał opisać wszystkie, wspomniana książka musiałaby liczyć 30 tomów!
Nie jest to chyba jednak ani możliwe, ani konieczne. Wspomniana książka powstała po to, żeby wprowadzić Czytelników do studiów nad wspólnymi losami nazwisk i imion. A takie studia są pasjonujące, o czym pewnie wszyscy Czytelnicy tego blogu wiedzą.

Kto miał wiele?

Mam nadzieję że uzyskam od Pana odpowiedź na od dawna nurtujące mnie pytanie, pisze Czytelnik. Znajomy, który miał do czynienia z językoznawstwem, twierdzi, że nazwisko Wielądek w dawnych czasach oznaczało człowieka, który miał czegoś wiele.

Tak, to założenie możemy przyjąć, gdyż od rzeczownika pospolitego wiele powstało sporo nazwisk tego typu, m.in. Wielach, Wieladek, Wielakin, Wielanek, Wielaszek, Wielątek, Wielątko. Obecnie nazwiska Wielądek używa 749 Polaków.

Od Marcina?

Marusza to nazwisko notowane po raz pierwszy w 1412 roku, a utworzone od podstaw imienniczych rozpoczynających się od Mar-, jak w imionach Marcin, Maria, Marek. Pierwotnie było zdrobnieniem tych imion. W zasobie 85 nazwisk.

Więcej o nazwiskach od imion.

Cudny!

Niewątpliwym źródłosłowem jest dla tego nazwiska przymiotnik cudny. Ten w staropolszczyźnie miał trzy główne znaczenia: ‘dziwny, miły i przyzwoity’. S. Reczek wskazuje też czasownik cudzić, który z kolei prowadzi nas na całkiem inne pola znaczeniowe. Cudzić znaczyło bowiem: ‘czesać, czyścić konia; ćwiczyć, bić wroga’ („W Żmudzi Krzyżaków cudzi” pisał Maciej Stryjkowski w XVI wieku); z kolei forma zwrotna cudzić się znaczyła tyle co ‘szarpać się ciągnąć (np. za włosy), dziwić się albo cudzołożyć’. Cudzem zwano kogoś, ‘kto był cudzy, obcy, był przybyszem”. Nazwisko Cudny nosi dziś 499 Polaków.

Czy Niedbała się nie starał?

Nazwisko Niedbała powstało w wyniku złożenia zwrotu „nie dbały, nie dbać”. Notowane pierwszy raz w 1488 roku. W staropolszczyźnie nazywano tak kogoś, kto o nic nie zabiegał, nie starał się. W gwarze zaś niedbała to ktoś opieszały, leniwy. W użyciu jest dziś 3597 nazwisk.

Kto to „turczak”?

Mamy dwie możliwości dochodzenia, skąd się wzięło nazwisko Turczak. Albo wywiedziemy je od czasownika turczeć, czyli ‘skrzeczeć’, albo od nazwy narodowości: Turczyn, Turek. Osobiście sugerowałbym trop pierwszy, bo turczakiem nazywano kogoś, kto głos miał skrzeczący. Forma Turczak odnotowana została po raz pierwszy w 1632 roku (jak podaje Kazimierz Rymut). W zasobie 315 nazwisk. 

Płaski czy plaski?

Plaskota to nazwisko pochodzące od staropolskiego przymiotnika plaski (dziś: płaski), do dziś w gwarach znany jest jego synonim plaskaty. Nazwisko zanotowane już w 1461 roku. Mikołaj Rej z Nagłowic podpowiada nam: „Nadobny zwyczaj mają Polacy, iż się plaskają po gębie”.
W zasobie 1013 nazwisk, jest też nazwisko Płaskota, nosi je 23 Polaków.

Tajemniczy Poks

Niełatwo objaśnić pochodzenie nazwiska Poks. Źródła podpowiadają pochodzenie litewskie, ale bez pewności. W Biblii Leopolity (XVI wiek) znajdujemy rzeczownik poksykowanie, oznaczający ‘posykiwanie, szemranie‘, zaś w późniejszej gwarze ‘pokrzykiwanie’, trudno jednak stwierdzić, czy to prawdopodobne źródło. 280 nazwisk w zasobie, szczególnie dużo Poksów mieszka w Częstochowskiem, sporo też na Górnym Śląsku. Może więc raczej źródłosłów niemiecki?

Na tropie Greckich

Jeden z Czytelników, zaskoczony tym, że na portalu Nasza Klasa spotkał aż tak wiele osób o identycznym nazwisku, pyta, skąd pochodzi nazwisko Grecki.
Jest ono niewątpliwie odprzymiotnikowe, pochodzi od grecki. Można wierzyć, że przodek Greckich dawno temu przywędrował z południa i osiadł na żyznej Słowiańszczyźnie, dając początek zacnemu rodowi. Może tak i było, a może i nie? A może był greko-katolikiem albo prawosławnym, a mieszkał na ziemiach polskich od zawsze? Może znał grekę? A może spłodził go kupiec z Bałkanów, wędrujący ku Bałtykowi?
Wariantów może być wiele, wszystkie zaś tajemnicze, jak zwykle, gdy sprawa, na pierwszy rzut oka jest prosta... Nie musiała to być jakaś unikatowa sytuacja, gdyż do dziś nazwiska Grecki używa 632 rodaków. Pamiętajmy jednak, że Grek, grecki nie pochodzi z języka greckiego, ale łacińskiego. Znany z naszej XVI-wiecznej literatury Greczyn (a więc Grek), według etymologów wcale nie pochodzi od nazwy narodowości, ale od niemieckiej nazwy osobowej Gretz lub imion zaczynających się na Grad- lub Hrad-.

Od świdwy

Świdłowski to nazwisko o bardzo starej proweniencji sięgającej XIII wieku. Początek nazwisku dała świdwa (świd), krzew z rodziny dereniowatych. Tylko 21 nazwisk pozostaje w użyciu.
Z tego samego źródła wywodzą się m.in. częściej spotykane nazwiska Świda (325), Świdwa (268).

Pukać i pukować

Pukowiec to nazwisko odczasownikowe, pochodzące od pukać czyli ‘stukać albo pękać’. W gwarze funkcjonował też czasownik pukować lub bukować w znaczeniach: 1) „młócić pierwszy raz po kłosach”, 2) „cepami lub w młocarni oczyszczać ziarno jęczmienia z wąsów, wydobywać ziarno lnu z główek lub łubin ze strąków” (jak podaje Jan Karłowicz w Słowniku gwar polskich).
W zasobie 333 nazwiska, jest też 858 Bukowców.

Odapelatywny Kaszel

O pomoc w kwestii pochodzenia swego nazwiska prosi pani Kaszel. Otóż nazwisko to niewątpliwie jest odapelatywne, to znaczy, że pochodzi od rzeczownika pospolitego, którym jest oczywiście kaszel. W gwarze używano co prawda podobnego słowa kaszele na sieć wypełnioną sianem i zawieszoną z tyłu wozu czy sań, ale tu nie ma co drążyć sprawy. Ktoś z przodków pani Kaszel dał się zapamiętać jako… kaszlący i wskutek tej cechy cały ród otrzymał nazwisko. Ród nieliczny zresztą, bo dziś tylko 27 Polaków nosi to oryginalne nazwisko.

Nazwiska od fugi

Nazwisko Fugliński pochodzi prawdopodobnie od staropolskiego czasownika fugać, czyli ‘uciekać’, a to z kolei z łacińskiego fuga ‘ucieczka’, fugere ‘uciekać’. Dało początek także takim nazwiskom, jak: Fugiel (najpopularniejsze z nich: 635 użytkowników), Fugielski (27), Fuglewicz (262), Fugaś (1), Fugacki (3). Możliwe też pochodzenie od niemieckiej nazwy osobowej Fuge lub Fugel. W użyciu pozostaje 14 nazwisk.

Lipko i Lipka

W zasobie nazwisk używanych współcześnie mamy 462 posiadaczy nazwiska Lipko. W Polsce jest ono znane na obszarze całego kraju, choć większe zagęszczenie osób o tym nazwisku mamy na Lubelszczyźnie. Forma Lipka jest o wiele bardziej popularna, używa jej 6952 Polaków, a większe ich skupiska występują na Podlasiu.

Lipko po niemiecku

Pan Lipko, mieszkający w Szwajcarii Czytelnik Pocztu, pisał kiedyś w liście do mnie, że jego nazwisko Szwajcarzy zapisują często jako Lübkow, Lübke, Lipke, Lipkow, sądząc widocznie, że to nazwisko niemieckie. Tymczasem jest rdzennie polskie, pochodzi od rzeczownika pospolitego lipa, i jest formą zdrobnioną (mała lipa). Notowane w tej właśnie formie było już w latach 1470-80. Jak pisze E. Breza „nazwisko takie występuje we wszystkich językach słowiańskich. (…) Lipa uważana była przez niektóre narody  (np. Germanów) za najpiękniejsze drzewo, poświęcone bogini płodów i piękności Frei, odpowiednika Afrodyty. Zalety lipy wychwalał Kochanowski, zaś miesiąc, w którym lipa kwitnie, nazwano lipcem. Także miód zebrany z kwiatów lipy zwano lipcem”. Warto pamiętać o gwarowych znaczeniach lipki, bo mogły wpłynąć na rozwój tego nazwiska. Nazywano tak roślinę przytulię, drewienko do szlifowania, dwa zrosłe ze sobą orzechy i sporysz (grzyb – szkodnik zbóż).

Co znaczy „krudysz”?

Przepraszam, że ośmielam się prosić Pana, ale nie pozostała mi już inna możliwość, jak zwrócić się do Pana – pisze pani Teresa. Może Pan wie, co znaczy krudysz/krudys albo grudysz. Do tej pory filolodzy poloniści z UJ i UW nie mogli powiedzieć nic na ten temat.

Pani Tereso, krudysz/krudys  to stara forma wyprowadzona od jeszcze starszego, bo prasłowiańskiego słowa *korda, które dało początek polskiemu rzeczownikowi  króda, oznaczającemu grupę snopów na polu, a na przykład w języku  ukraińskim zbutwiałą kłodę (koróda). W dawnej gwarze (Kujawy) istniał czasownik krudować, znaczący tyle, co ‘karczować’ (krudunek ‘karczunek’). W zasobie nazwisk znajdujemy 167 Krudyszów i 18 Krudysów.

Leśny Waldemar?

Nazwisko Waldyn jest pochodzenia najpewniej niemieckiego, źródłem jest wyraz pospolity Wald,
czyli ‘las’. Druga możliwość, która nie unieważnia pierwszej, to etymologia od imion złożonych na Wald-, np. Waldemar. Jest to rzadkie nazwisko, dziś występujące jedynie ośmiokrotnie (głównie w Pile).
Więcej o nazwiskach od imion.

Od statku czy od pięty?

Jestem bardzo ciekawy pochodzenia swojego nazwiska Pintal. Próbowałem odszukać je w przeróżnych bibliotekach oraz Internecie. Wszystko na nic... Od dziadka dowiedziałem się, że jego rodzina pochodziła z województwa lubelskiego.

Są dwa, dość proste tropy etymologiczne. Pierwszy to pinta – rodzaj statku rzecznego, drugi to… pięta. Prawidłową odpowiedź, skąd się zatem wzięło to nazwisko dać może tylko kwerenda genealogiczna. W zasobie 461 nazwisk. Są też rzadsze warianty, np. Pintera (335), Pintara (211), Pinta (45), Pintak (12).

Garwoł – Garwolin – Garwoliński

Garwoliński to nazwisko odmiejscowe, notowane w dokumentach już w połowie XVIII wieku, pochodzące od leżącego w powiecie siedleckim miasta Garwolin. Dawniej nazywało się ono Garwolino (najstarsze zapisy z przełomu XIV/XV wieku).
Nazwa miejscowości wywodzi się od Garwoła, ale do dziś nie ustalono kim dokładnie ów Garwoł był (prawdopodobnie założycielem pierwotnej osady). W zasobie 636 nazwisk.

Od pancerza

Nazwisko Pańczyszak powstało od wyrazu pancerz, nazywającego część zbroi rycerskiej, a ten od niemieckiego rzeczownika Panzer. Notabene pancernikiem nazywano w dobie staropolskiej rzemieślnika wytwarzającego pancerze. W zasobie 39 nazwisk.

Poszukiwanie Firewiczów

Mam pytanie o pochodzenie nazwiska Firewicz, pisze Czytelnik. Moi przodkowie pochodzą z terenu Litwy, a najstarszy ich ślad w dokumentach znalazłem z około 1810 r. Byli Polakami, ale skąd się tam wzięli?

Bardzo często muszę wyjaśniać, że nie zajmuję się genealogią. Nie wiem zatem skąd się Pańscy przodkowie wzięli na Litwie. Powodów migracji było wiele, ale generalnie to pieniądz był (i jest do dziś!) najważniejszym motywem przemieszczania się ludzi. Istnieją dwie możliwości pochodzenia Pańskiego nazwiska. Albo od niemieckiego liczebnika vier (cztery) albo wschodnich imion Olefier, Olefir. Chronologię powinno odsłonić zbadanie dziejów rodziny, bo odpowiedź wskaże też, czy przodkowie znaleźli się na Litwie pierwej niż przybrali sobie nazwisko, czy też już je mając, ruszyli na wschód. W zasobie współcześnie używanych nazwisk polskich jest ich 19. Mieszkają w różnych miejscach kraju, lecz nie na pograniczu litewskim.

Od kuśnierza

Kuśnierczyk i Kuśmierczyk to nazwisko powstałe od nazwy zawodu kuśnierza, czyli rzemieślnika wyrabiającego futra. Kuśnierz pochodzi od niemieckiej formy Kurschner (może też podobnych np. Korsner) o tym samym znaczeniu. W zasobie 2862 nazwiska Kuśmierczyk i 322 Kuśnierczyk. Jest też wiele innych nazwisk o tym samym źródłosłowie, np. Kuśnierz (3309), Kusznierewicz (92).

Jak bark-

Niemało jest polskich nazwisk pochodzących od podstawy bark-, występującej w wyrazach bark ‘część ramienia’ lub barka, który w gwarach znaczył ‘orczyk, waga’ (nazwisko raczej nie ma związku z włoskiego pochodzenia rzeczownikiem barka oznaczającym ‘statek pływający’). Najstarsze są formy Bark (zanotowana już w 1306 roku, współcześnie 94 użytkowników) i Barkała (1385, tylko 2 osoby je noszą).

Podyma, czyli podejma

Od wielu lat usiłuję dociec pochodzenia nazwiska Podyma. W szkole średniej historyk mówił mi o szlacheckim pochodzeniu tego nazwiska, z innych źródeł ustaliłem że podyma jest częścią wozu. A jak jest faktycznie?

Faktycznie jest tak, że podyma (także podejma) to ważna część kuszy, jej urządzenie spustowe. I stąd się wzięło Pańskie nazwisko. Albo z gwary, gdzie to, co podtrzymywało dyszel wozu, też nazywano podejmą. 1302 Polaków tak się nazywa. Nazwisko ma kilka wariantów, np. Podejm, Podejma, Podema, Podemski.

Norwiński i Narwiński

Niedługo wychodzę za mąż i przyjmę nazwisko męża :) Zastanawiam się więc nad pochodzeniem nazwiska Norwiński. Często żartujemy, że może to jakieś skandynawskie korzenie, ale chyba nie ma to związku.

Nie sądzę, by nazwisko miało źródłosłów skandynawski. Pochodzić może od czasownika narwać, może to być modyfikacja pochodzącego z Litwy nazwiska Norwaisz (od litewskiej nazwy osobowej Nórvaišas, Narvaišas). Inna możliwość to pochodzenie od niemieckich nazwisk Norwind, Norwint (nosi je kilka osób w Polsce). Potrzebne byłoby studium genealogiczne. Tylko 43 Polaków nosi nazwisko Norwiński a 1 Narwiński. 

„Stare” nazwiska

Starula i Starulak to stare, godne nazwiska pochodzące albo od przymiotnika stary, albo czasownika starać się. W niektórych gwarach staruszkę nazywano starują. W użyciu pozostaje 70 nazwisk Starula i 5 Starulak, jest też 1 Starulok (forma śląska). Starulakowie w większości mieszkają w Siedlcach, Starulowie zaś w Jędrzejowie i Trzebnicy.

Galijczyk z Polski

Nazwisko Galos pochodzi najprawdopodobniej od imienia łacińskiego Gallus, które w Polsce po raz pierwszy zanotowano w XII w. Najstarszy znany zapis przydomka bądź nazwiska Galos pochodzi z 1587 r.
Imię to oznaczało pierwotnie Galijczyka, czyli mieszkańca Galii (w starożytności była to kraina obejmująca tereny współczesnej Francji, Belgii i północnych Włoch). Często wiąże się je też z łacińskim gallus ‘kogut’. Może to oznaczać, że imię to przyszło do nas wraz z jakimś Galijczykiem.
Nie można też odrzucić etymologii słowiańskiej, nazwisko mogłoby powstać na przykład od czasownika galić ‘służyć komu’.

Skąd nazwisko Ignorek?

Czy pochodzi ono od czasownika ignorować? — pyta pan Jacek. Jest to bardzo rzadkie nazwisko, a poza moją rodziną nie znam osób, które by takie posiadały — dodaje. 

Panie Jacku,
Nazwisko jest polskie, jak najbardziej, i odimienne, czyli pochodzące od imienia, którym jest popularne kiedyś Ignacy (podobnie jak np. Ignaczak i Ignatiuk). Owszem, można było też podejrzewać podstawę łacińską, bo częściowo potwierdza się ona w pochodzeniu imienia (jego łacińska forma to Ignatius, a ta pochodzi prawdopodobnie od ignis, co znaczy ‘ogień’). W zasobie statystycznym znajdujemy 20 form zdrobniałych Ignorek i 167 w postaci Ignor.

Więcej o nazwiskach od imion.

Nazwiska od cugu

Czugaj, pochodzi od cugu (z niemieckiego Zug) a to mogło oznaczać ‘zaciąg, zaprzęg konny’ lub ‘przeciąg (czasu, miejsca, powietrza)’. Podobna jest etymologia nazwisk Cugowski albo Czugoła. W gwarze czasownik czugać się znaczył tyle, co ‘ślizgać się’. Cugantem nazywano konia w zaprzęgu. W zasobie 47 takich nazwisk (w formie Czugajewicz 22).

Łaciński Czech

Szukam informacji o nazwisku Bejm – pisze pani Ewa. Opracowuję drzewo genealogiczne mojej rodziny i ustaliłam, że w rejon Gór Świętokrzyskich, skąd wywodzi się nasz ród, przybyli ok. 1900 r. trzej bracia o tym nazwisku. W aktach notarialnych spotykam pisownię Beim. Podobno przybyli z Austrii lub Śląska.

Pani Ewo,
Etymologia tego starego nazwiska jest łacińska, szlachetna. Wywodzi się od Bohemus, co dało początek niemieckiemu Böhme. Oba terminy oznaczają Czecha, zatem bardzo prawdopodobna jest migracja z południa, którą Pani odkryła. W polszczyźnie pozostały ślady tej migracji w całkiem sporej grupie nazwisk od Bema, Bemaszka, Bejma i Byma po Bochmaka i Bochema.  W zasobie pozostaje 701 form Bejm.

Deryło

Nazwisko to zostało utworzone od rzeczownika dera. Nie wiadomo jednak, od którego znaczenia tego wyrazu, bo mógł on oznaczać ‘grube ciężkie okrycie’, także ‘grube sukno, którym w ziąb okrywano konia’. W gwarach wyraz dera oznaczał suchoty, czyli gruźlicę.
W zasobie 895 nazwisk.

Skąd nazwisko Rebajn?

Nie mam na temat pochodzenia nazwiska Rebajn żadnych informacji – pisze nasz korespondent – oprócz niczym nie potwierdzonej rodzinnej wersji, że pochodzi ono z Węgier. Nie znające mojej rodziny osoby, kiedy słyszą to nazwisko po raz pierwszy, mają skojarzenia, że jest ono nazwiskiem o korzeniach żydowskich. (...) Z kolei podczas pobytu w Niemczech powiedziano mi, że moje nazwisko znaczy „stary but”.

Rzeczywiście problem ciekawy, jak zwykle przy nazwiskach rzadkich, przy pominięciu naturalnie owych skojarzeń turystycznych, w których podobieństwo zapisu lub brzmienia prowadzi nas zwyczajnie na manowce. Źródłosłów tego nazwiska jest niemiecki, wywodzi się ono od nazwy osobowej Rebe, co wcale nie prowadzi do hebrajskiego słowa rebe ‘rabin’, ale średniowiecznego, niemieckiego słowa rëbe, oznaczającego ‘winną latorośl’. Ten sam źródłosłów mają takie nazwiska, jak: Rebeć, Rebeczka, Rebich, Rebicki, Rebielak. W zasobie nazwisk polskich współcześnie używanych mamy 79 nazwisk Rebajn.

Tajemniczy Sagun

Jest to nazwisko noszone przez niezbyt wielu, bo 93 Polaków, którzy mieszkają najliczniej w Słupsku, Olecku, Szczecinie i Augustowie.
To wiemy, niestety jego etymologia należy do wyjątkowo trudnych. Prawdopodobnie wywodzi się ono od gwarowego słowa saga ‘iść na ukos (czyli szagą lub sagą)’, może jednak od słowa sag, jak nazywano szynel, płaszcz żołnierski.
Ale kto wykluczy, że może to być zniekształcona forma od sagana? Dużego
kuchennego garnka? Albo szmaty, przez którą cedzono mleko? Przymiotnik
sagi oznacza w niektórych gwarach nagusa. Może tu tkwi źródłosłów? W zasobie 93
nazwiska.

Jest Dudek, nie ma Dutka

Nasz Czytelnik, pan Dudkowski, którego list cytowałem ostatnio, pisał jeszcze, że występuje też wersja Dutkowski, wedle jego wiedzy mniej popularna, zaś w okolicach Kielc znajduje się miejscowość Samsonów-Dudków, która mieć może coś wspólnego z tym nazwiskiem.

Otóż pisownia przez -t- wynika z fonetyki, która głoskę tę, położoną przed bezdźwięcznym -k-,  ubezdźwięcznia. Warto zauważyć, że są też warianty Dutka, Dutkiewicz (z tym samym ubezdźwięcznieniem), ale nie ma nazwiska Dutek.
Co do miejscowości w Kieleckiem: Dudków należał zapewne do kogoś o przydomku Dudek, a później od tej nazwy mogło powstać nazwisko Dudkowski/Dutkowski.
Wbrew temu, co twierdzi nasz Czytelnik, Dutkowskich jest nieco więcej, bo 2230.

Od dudka

Zastanawiam się nad pochodzeniem nazwiska Dudkowski. Moi antenaci pochodzą z okolic Bełżyc (kilkadziesiąt kilometrów na zachód od Lublina). W okolicach Kielc znajduje się miejscowość Samsonów-Dudków.

Pochodzenie nazwiska nie jest skomplikowane, wywodzi się ono dudka, tak jak brzmi nazwa ptaka. Ale słownik nazwisk odapelatywnych  Lucyny Tomczak każe nam nie zapominać o innych malowniczych znaczeniach dudka: «księga o wąskich stronicach, gra w karty, instrument muzyczny, żelazny kapturek na osi, metaforycznie: głupiec, fujara, zdradzony mąż, bonifrater, w gwarze: pieniądze». Trudno zatem jednoznacznie wskazać źródłosłów, wskazuję więc tylko możliwości. Najstarszy zapis formy Dudkowski pochodzi z 1662 r. (K. Rymut), dziś w zasobie jest tych nazwisk 1914.

Od wojewody

Nazwisko Wojdyłła pochodzi od węgierskiego rzeczownika wojda, czyli wojewoda. Mogło też powstać od imion zaczynających się od Woj-, np. Wojciech, Wojsław. Istnieje duża grupa wariantów tego nazwiska, formowanych od XIV wieku, m.in.: Wojdyga, Wojdyla, Wojdyła,  Wojdyłło, Wojdyłowicz, Wojdys, Woydyłło,Woydylak etc. Najstarszą znaną formą jest Wojdyło (zapis z roku 1385). W zasobie jest tylko jedno nazwisko Wojdyłła!

Nie jakieś inne, ale rodzinne

Byłbym wdzięczny za wyjaśnienie pochodzenia nazwiska Habas. Jedyny trop, na jaki udało mi się wpaść, to wioska o tej nazwie w zachodniej Francji (Akwitania). W języku hiszpańskim habas oznacza również «bób».
Michał

Michale, Twoje nazwisko ma rodowód rdzennie polski, powstało od podstawy chab-, albo chob- «zły, słaby», bądź od gwarowych: chab lub chaba «żebro, sucha gałąź». Chabel to w staropolszczyźnie cielak, z kolei w gwarze chabotem  lub chabiną nazywano «kij, rózgę». Chabas, chabeta to «chudy koń» W formie Habas nazwisko zanotowano pierwszy raz w 1608 roku. Dziś w użyciu jest 369 takich nazwisk.

PS: W tytule cytat z piosenki kabaretu Elita.

Nazwiska na -ski

Jan Stanisław Bystroń w książce Nazwiska polskie podkreśla inny mechanizm przybierania nazwisk zakończonych na -ski, które niektórzy uważają za szlacheckie. Pisze: „ambitniejsi plebejusze chętnie nazwiska te przybierali, by zbliżyć się do szlachty”. Dziś nie można już przesądzić o pochodzeniu konkretnego nazwiska. Np. często współcześnie spotykane nazwisko Janowski – pisze Kazimierz Rymut – może pochodzić od jednej z bardzo licznych nazw miejscowych typu Janów, Janowice, Janówka, może pochodzić bezpośrednio od imienia Jan, a może być także formą sztuczną, utworzoną na wzór innych nazwisk kończących się na -owski.

Czy Brzeziński to pan na Brzezinach?

Nazwiska odmiejscowe odzwierciedlają jedną z trzech głównych metod ich tworzenia (obok utworzonych od rzeczowników pospolitych i pochodzących od imion). Nadawano je od nazwy miejscowości, z której się dany człowiek wywodził (w której urodził się, do której przywędrował etc.) Nazwiska te zostały obszernie omówione przez językoznawców. Historycznie rzecz ujmując, nazwiska odmiejscowe zaczęły się formować w 2. połowie XV wieku. Najpierw takie nazwiska pojawiły się wśród szlachty, potem wśród mieszczan, na końcu pośród chłopstwa. Stąd niezbędna świadomość, by jakiegoś nazwiska, np. Brzeziński, nie kojarzyć automatycznie z panem na Brzezinach, gdyż z czasem także jego poddani mogli przyjmować to samo nazwisko.

Czechelski z Węgier

Mam przyjaciół Węgrów, zwierza się nam p. Irena z Gdańska. Pan domu nosi nazwisko Czekelszky (Czechelski – pisownia polska) i zawsze mówiło się o nim, że jest z pochodzenia Polakiem, jeszcze jego dziadek mówił po polsku, bo pochodził spod Krakowa.

Fakt migracji polsko-węgierskich nie budzi wątpliwości. Oni osiedlali się u nas, my u nich. Tym bardziej, że Polak Węgier, dwa bratanki… Tym bardziej, że rodowód wskazuje Małopolskę, a nie dajmy na to Kurlandię. Nazwisko brzmi z polska, jak najbardziej, nawet przy wątpliwościach z zapisem, choć nie ma prostej etymologii. Zakładając pisownię Czechelski (15 Polaków nosi obecnie to nazwisko) moglibyśmy skłaniać się do formy odmiejscowej od na przykład wsi Czechel. W gwarze czechlem nazywano zwierzę czochrające się, zaś czechło to była «koszula, suknia z białego lnu albo prześcieradło». Z kolei forma Czekielski, też do uwzględnienia, prowadzi do staropolskiego czasownika czakać, czyli «czekać, spodziewać się czegoś po kimś».

Potomkowie szewca

Czytelnik Pocztu na marginesie tekstu o nazwisku Czubryt pyta, czy nie jest jakaś forma nazwiska Szubrycht? Raczej nie, Szubrycht jest nazwiskiem niemieckiego pochodzenia i zapewne jest spolszczoną formą nazwisk Schubert, Schubricht, które pochodzą od średnio-wysoko-niemieckiego schuchwerte «szewc», spokrewnione z nimi jest nazwisko Schumacher. Inne warianty tych nazwisk to Szuba, Szubart, Szuber, Szuwart, Schubryt (występują one dość często w rejonach dawnego osadnictwa niemieckiego, np. na Podkarpaciu).

Pachnące nazwisko?

Czubryt, ależ pachnąca proweniencja… Nazwisko pochodzi od nazwy ziela o wonnym zapachu – cząbru. Ale – jak podaje prof. K. Rymut – w nazwiskach tej grupy nastąpiło zmieszanie jeszcze dwóch innych podstaw: rzeczownika comber (cząber), oznaczającego «grzbiet barani» lub «część wołu», oraz rzeczowników cębra, combra, czamra, jak nazywano «dyl do cembrowania studni». 75 nazwisk w zasobie.

Skąd Dzięciołowie?

Nazywam się Dziędzioła, z jakiego języka pochodzi moje nazwisko i co ono oznacza?

Rodowód tego nazwiska jest prosty i sympatyczny. Ptasi, jak najbardziej. I rdzennie słowiański (wschodnie diatiel, czeskie datel). W gwarach polskich tego hałaśliwego ptaszka nazywano dziędziołem (dzięcielem albo dzięciołkiem). Dzięciołów w zasobie mamy 4271, zaś Dziędziołów tylko 116. Są też liczne warianty, np. Dziędziel (261). Niemniej gniazdo (dziupla?) jest to samo;-)

Czoło na czele

Celarek to  prawdopodobnie zmazurzona (taka, w której c zastąpiło cz) forma pochodząca od czoła. Z grupy tej pochodzą m.in. nazwiska takie, jak Czela, Czelis, Czeluch, Cołek, Cołos. Warto jednak pamiętać o zapomnianym już rzeczowniku cel, oznaczającym «poważanie, szacunek» oraz czasowniku celić – «kombinować». W zasobie 387 nazwisk.

Grajoszkowie

Jeden z Czytelników w komentarzu do tekstu pt. Grajkowie pytał o pochodzenie nazwiska Grajoszek. Pochodzi ono najpewniej od wyrazu grajek, a ten mógł oznaczać «muzykanta» albo «gracza w karty». Wcześniej jeszcze był czasownik grać o pierwotnym znaczeniu «skakać, pląsać». W użyciu 259 nazwisk. Najwięcej Grajoszków mieszka w Wieluniu.

Caruso po polsku

Nazwiska w ciągu dziejów traciły cechy obce i przybierały coraz wyraźniejsze formy rodzime, polskie. Podobnie było z nazwiskiem Karuzo (od Caruso), które w tej formie fonetycznej funkcjonuje nie tylko w polszczyźnie, ale i języku rosyjskim. Niekiedy, choć z rzadka, jak pisze Bystroń, włoskie nazwiska polonizowały się poprzez dodanie przyrostka -ski (Guczewski od Gucci, Limiński od Limont). Często kobiety używały przyrostków polskich, np. córka Lucchiniego nazywała się Lukinianka. Bywało też, że nazwisko było tłumaczone na polski i w tej formie istniało przez wieki (np. Montelupi – Wilczogórski). W zasobie współcześnie występujących godności znajdujemy 9 nazwisk Karuzo i 1 Karuzowicz.