Skąd Ostoja?

Nazwisko to pochodzi od wyrazu pospolitego ostoja. Niektórzy objaśniają je jako ‘człowiek, który czyni pokój’, ale bliższe prawdy byłoby jego wyjaśnienie jako ‘oparcie’ czy ‘przystań’. Dawniej ostoją nazywano też ‘tymczasowe schronienie, osłonę albo podstawę’. U Macieja Stryjkowskiego (XVI wiek) znajdujemy zwrot ostojać się w znaczeniu ‘ostać się, oprzeć się, uratować’. W gwarze zachowała się ostoja w znaczeniu ‘stanowiska myśliwego’. Do dziś w użyciu pozostaje (np. w słownictwie myśliwskim) słowo ostoja jako ‘knieja, matecznik zwierzyny leśnej‘ Współcześnie nazwisko to nosi 185 Polaków.

Ordyńskie nazwiska

Nazwisko Orda ma wyraźnie rodowód tatarski, bowiem właśnie tak nazywano ‘obóz’ lub szerzej ‘państwo tatarskie’. Pochodzi stąd liczna grupa nazwisk wariantów typu: Ordan, Ordecha, Ordoszewski, Ordyniec, Ordziniak, Ordynka (jak nazywano szablę tatarską). W staropolszczyźnie ordą nazywano (wiadomo, za sprawą tatarską!) ‘hordę, tłuszczę, zgraję’, zaś pisarze tej doby chętnie używali przymiotnika ordyński właśnie w znaczeniu ‘tatarski’. „Straszne ojczyźnie ordyńskie kajdany” pisał Szymon Starowolski. Jak podaje Mały słownik zaginionej polszczyzny (Kraków 2006) ordą nazywano też jedną z kilkunastu odrębnie zorganizowanych wsi królewskich w ziemi halickiej i lwowskiej, zamieszkałych przez ludność służebną, zwaną ordyńcami lub kalannymi. W zasobie współczesnym spotykamy 339 nazwisk Orda.

Srogi Krutul

Uwagę moją przyciągnął  Poczet Nazwisk Polskich – wyznaje ciepło p. Mirosława Jabłonka. Z dużą ciekawością czytałam cykl „Spod znaku półksiężyca” (w ramach Pocztu Nazwisk Polskich publikowanego w „Tygodniku Angora” – J. Ch. P.), ponieważ w rodzinie mego ojca podaje się niejasne pochodzenie tatarskie. Pominę tu szczegóły, ale dodam, iż mój ojciec nosi nazwisko Krutul.

Pani Mirosławo,
I w tym przypadku trudno o bezpośredni dowód pochodzenia. Kruty, dawny przymiotnik, od którego pochodzi Pani nazwisko, oznaczał ‘człowieka srogiego, mocnego, tęgiego’. Owszem, były to cechy ludzi bitnych, wojowniczych, może nawet zawadiaków, ale czy od razu Tatarów? Spora grupa Polaków, bo 364, nosi takie nazwisko.