sobota, 14 kwietnia 2012

Nazwiska na -ski

Jan Stanisław Bystroń w książce Nazwiska polskie podkreśla inny mechanizm przybierania nazwisk zakończonych na -ski, które niektórzy uważają za szlacheckie. Pisze: „ambitniejsi plebejusze chętnie nazwiska te przybierali, by zbliżyć się do szlachty”. Dziś nie można już przesądzić o pochodzeniu konkretnego nazwiska. Np. często współcześnie spotykane nazwisko Janowski – pisze Kazimierz Rymut – może pochodzić od jednej z bardzo licznych nazw miejscowych typu Janów, Janowice, Janówka, może pochodzić bezpośrednio od imienia Jan, a może być także formą sztuczną, utworzoną na wzór innych nazwisk kończących się na -owski.

środa, 11 kwietnia 2012

Czy Brzeziński to pan na Brzezinach?

Nazwiska odmiejscowe odzwierciedlają jedną z trzech głównych metod ich tworzenia (obok utworzonych od rzeczowników pospolitych i pochodzących od imion). Nadawano je od nazwy miejscowości, z której się dany człowiek wywodził (w której urodził się, do której przywędrował etc.) Nazwiska te zostały obszernie omówione przez językoznawców. Historycznie rzecz ujmując, nazwiska odmiejscowe zaczęły się formować w 2. połowie XV wieku. Najpierw takie nazwiska pojawiły się wśród szlachty, potem wśród mieszczan, na końcu pośród chłopstwa. Stąd niezbędna świadomość, by jakiegoś nazwiska, np. Brzeziński, nie kojarzyć automatycznie z panem na Brzezinach, gdyż z czasem także jego poddani mogli przyjmować to samo nazwisko.

niedziela, 8 kwietnia 2012

Czechelski z Węgier

Mam przyjaciół Węgrów, zwierza się nam p. Irena z Gdańska. Pan domu nosi nazwisko Czekelszky (Czechelski – pisownia polska) i zawsze mówiło się o nim, że jest z pochodzenia Polakiem, jeszcze jego dziadek mówił po polsku, bo pochodził spod Krakowa.

Fakt migracji polsko-węgierskich nie budzi wątpliwości. Oni osiedlali się u nas, my u nich. Tym bardziej, że Polak Węgier, dwa bratanki… Tym bardziej, że rodowód wskazuje Małopolskę, a nie dajmy na to Kurlandię. Nazwisko brzmi z polska, jak najbardziej, nawet przy wątpliwościach z zapisem, choć nie ma prostej etymologii. Zakładając pisownię Czechelski (15 Polaków nosi obecnie to nazwisko) moglibyśmy skłaniać się do formy odmiejscowej od na przykład wsi Czechel. W gwarze czechlem nazywano zwierzę czochrające się, zaś czechło to była «koszula, suknia z białego lnu albo prześcieradło». Z kolei forma Czekielski, też do uwzględnienia, prowadzi do staropolskiego czasownika czakać, czyli «czekać, spodziewać się czegoś po kimś».